Bursalı Gazâlî ya da Deli Birâder

Sebat ve istikrardan sıkılan mizacı sebebiyle edebiyat tarihimizde oldukça ilginç bir üne sahip olan Bursalı Gazâlî -nâm-ı dîger Deli Birâder-, edebiyat tarihimizin en renkli simalarındandır.  15. asrın son çeyreğinde dünyaya gelen ve 16. asrın ikinci çeyreğinde ‘yetmişe yetmiş’ bir yaşta Hicaz’da vefat eden Deli Birâder Gazâlî, laubali ve şûh fıtratıyla adından söz ettirmiş zeki, bilgili, nüktedan ve tam manasıyla nev‘î şahsına münhasır bir şairdir. Ona asıl şöhretini kazandıran ve günümüz için dahi oldukça müstehcen sayılabilecek Dâfi’u’l-Gumûm ve Râfi’u’l-Humûm adlı eserinin yanı sıra Miftâhu’l-Hidâye adlı dinî içerikli bir manzum eseri ve şiir mecmualarında yer alan çeşitli nazım şekilleri ile kaleme alınmış pek çok manzumesi bulunmaktadır. Bütün tezkirelerde şairliğinden ziyade edebiyat mahfillerinde dolaşan nükteli şiirleri, esprili tarih manzumeleri, sert hicivleri ve hayatı ile kendisine geniş bir yer bulan Deli Birâder Gazâlî hakkında bugüne değin pek çok akademik ve ilmî çalışma yayımlanmıştır.

Bu çalışmaların en önemlisi ise Tanzimat sonrası edebiyat tarihimizin önemli simalarından olan; Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında bir kültür köprüsü görevini üstelenen şair, muharrir, gazeteci, müderris, mesnevi-han ve edebiyat tarihçisi Tâhirü’l-Mevlevî’nin 1944’de kaleme aldığı Bursalı Gazâlî adlı eseridir. Müellifinin hatt-ı destiyle Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan bu eser, Tâhirü’l-Mevlevî’nin diğer pek çok kıymetli eseri gibi bugüne değin basılamamıştır. Bu çalışma, telif ve tercüme eserleri ile Türk edebiyat tarihine ve edebiyatına büyük katkılar sunan Tâhirü’l-Mevlevî’nin bin bir emek ve gayretle hazırladığı fakat yayımlama fırsatı bulamadığı Bursalı Gazâlî adlı eserinin kisve-i tab‘a bürünmesine ve daha geniş kitlelerin bu kıymetli eserden istifade edebilmesine vesile olacaktır. Böylece son dönem edebiyat tarihimizin mümtaz şahsiyetlerinden olan Tâhirü’l-Mevlevî’nin kaleminden Türk edebiyatının özgün ve ilginç şairi Deli Birâder Gazâlî’nin terceme-i hâlî, edebî şahsiyeti, manzum mektubu ve bu mektuba yazılan manzum cevaplar, okuyucularımızla buluşmaktadır.