Germiyanlı Şeyhi ve Harname'si

“Sanatkârların kalıcı bir eser bırakabilmesi için müreffeh, sıhhatli, emniyetli, rahat bir yaşayış veya geçinmeye malik olması lâzımdır. Bunlardan mahrum olursa dilediği şeyi elde edemez. Halbuki ben bir köşede aç, garip, hasta ve mustarip yaşıyorum.” diyen Harnâme şairi Germiyanlı Şeyhî'nin hikâyesi hem eşsizliğiyle hem de ortaya koyduğu eseriyle Türk hiciv edebiyatının şâheserlerinden birini ortaya çıkarmıştır.

İkinci Murad devrinin en büyük şairlerinden sayılan Şeyhî gibi zeki ve sanatkâr bir ruhun, hüsran ve sefaletle geçen hayatı, kâh attar dükkânında hekimlik yaparak, kâh da Germiyan Beyleri ve Osmanlı sultanlarının saraylarında kasidecilikle sürüp gitmiştir. O, bir padişah nedimi olmak için gereken bütün hasletlere sahip olmasına rağmen, dükkânının duvarlarını aşıp istediği yerlere ulaşamaz. Çünkü: Germiyan Beyleri onun şiirini anlamıyor; Çelebi Sultan Mehmed ve Sultan İkinci Murad'ın etrafındakiler ise Şeyhî'yi uzaklaştırmak için elinden geleni yapıyordu. Şeyhî muasırlarına üstün olsa da onunki bedbaht bir hayat hikâyesiydi.

Şeyhî'nin bir eşeğin hayal kırıklığı üzerinden kendi ümidinin yerle yeksân olmasını anlattığı Harnâme işte böyle bir ortamda doğumunu gerçekleştiriyor.

Harnâme'nin göze çarpan ilk özelliği, konunun tertip ve izah edilmesi açısından neredeyse kusursuz olmasıdır. Şair gereksiz ayrıntılara yer vermez, söylemek istediğini kudretle söyler. Harnâme'nin diğer önemli özelliği ise içinde barındırdığı tasvir kudretidir. Eşine az rastlanır canlı tablolar sunan Harnâme, birkaç çizgiyle hayatı ve tabiatı okuyuculara adeta yaşatır. Harnâme'nin belki de en önemli özelliği ise bir hiciv eseri olmasında değil, bir hiciv eseri olarak taşıdığı zarafet ve nezahettedir. Tüm bu özellikleriyle Harnâme Türk mizah ve hiciv edebiyatının belki de en ileride olanıdır. Harnâme içerik olarak bakıldığında ise aslında her devrin hikâyesidir. İnsan tabiatı dünden yarına umduğunun peşinde oldukça elbette ki boynuzlar uğruna kuyruklar kaybedilecektir. Diğer bir ifadeyle “yeryüzünde her zaman aç eşekler ve doymuş öküzler” vardır ve olacaktır.

Tâhirü'l-Mevlevî kendi ifadesiyle bu eserinde Şeyhî'nin Harnâme'sinin meâlini nesre çevirir, müşkül kelimelerini izah eder, nazmına dâir de biraz malûmat verir. Ayrıca, Şeyhî'nin hayatını, Harnâme'nin konusunu ve yazılma sebebini farklı başlıklar altında söz konusu eder.